Kryeministri Edi Rama ishte sot në Paris, Francë si pjesëmarrës  në Forumin e Paqes, me ftesë të Presidentit francez, Emmanuel Macron.

Forumi i Paqes në Paris është një platformë e hapur për të zhvilluar bashkëpunimin ndërkombëtar dhe veprimin kolektiv, në përgjigje të sfidave globale.

Kryeministri Rama ishte një ndër panelistët në Panelin “Universializëm kur mundesh dhe multilaterizëm kur duhet”, së bashku me Presidentin francez.

* * *

Presidenti i Francës, Emmanuel Macron: Zonja e zotërinj, Krerë të shteteve dhe të qeverive,Në nisje, patëm delegacion grash iraniane e ishte një kënaqësi që t’i përshëndesja e do doja të shprehja respektin dhe admirimin tonë për ta në kontekstin e revolucionit aktual ku janë përfshirë. Do të flasim për universalizmin përballë luftës. Do të doja që të falënderoja të gjithë krerët e shteteve dhe qeverive që gjenden këtu në panel e po ashtu në sallë. Qëllimi i këtij diskutimi është të ilustrojmë atë çka po ndodh sa u përket qëndrimeve të vendeve e qeverive të ndryshme në raport me luftën në Ukrainë. Diçka që më ka bërë përshtypje që prej fillesës së kësaj lufte është që në një pjesë të botës, ajo çfarë europianët e përjetuan si një agresion të fshehur, nën një pjesë tjetër të botës u kuptua ndryshe.

Ky panel është një mundësi e mirë që ne të bëjmë një shkëmbim të sinqertë për mënyrën se si ju e shihni luftën, se si bashkësia ndërkombëtare duhet tu përgjigjet premisave e pasojave të kësaj lufte e duhet të kuptojmë se çfarë nënkuptojmë me universalizëm e si mund të ndërtojmë një universalizëm më të prekshëm, më realist e me gjasë më pak eurocentrik.

Këto janë fjalët e mia hyrëse. Do doja që të kishim një diskutim mjaft të lirë, ju e shihni që unë po flas lirisht. I njoh personalisht anëtarët e panelit ndaj do t’ju ftoja të flisnit shumë lirisht. Le të vazhdojmë me Shqipërinë dhe e falënderoj Edi Ramën që është këtu me ne për të folur për një vend i cili e di se cili është çmimi i de stabilizimit të një rajoni në Ballkan.

Kryeministri Edi Rama: Pikë së pari zoti President, jeni shumë kurajoz që të vendosni një kufi kohor e të ftoni njerëz nga Amerika Latine, Afrika e Ballkani. Kështu që ju heq kapelën. Prandaj tani e kuptoj pse Putini kërkon të të përqafojë.

Në përpjekje për të kursyer kohë edhe për miq të tjerë të shquar këtu, dua që të kaloj në një temë tjetër që ka saktësisht të bëjë me këtë temë, por është e rëndësishme mjaftueshëm në këtë kohë kur ne reagojmë ndaj fatkeqësive të mëdha, reagojmë ndaj katastrofave të mëdha. Dhe ka të bëjë në fakt me të vepruarit, lidhen me idenë e komunitetit politik europian, që u ri hodh në tryezë nga presidenti Macron që në fakt nuk është diçka tërësisht e re, është një ide me rrënjë në Francë që prej shekullit të XVIII së paku, kur dikush i quajtur Abbé de Saint-Pierre mendonte për bashkimin europian të shteteve përfshirë Rusinë, përfshi edhe vende që aso kohë ishin në perandorinë osmane. Kjo është për të thënë që është e vetmja mënyrë kjo për të pasur paqe. Sigurisht projekti nuk shkoi shumë mirë, por vazhdoi të ri përsëriste veten si vizon, më pas patëm BE e kështu me radhë derisa François Mitterrand në 1991-in u kthye me të njëjtën ide për të ndërtuar një urë midis asaj që ishte aso kohe BE dhe çka ishte pjesa tjetër e Europës. Kur ideja u ri hodh sërish për diskutim nga mikpritësi ynë, shumë vene dhe shumë njerëz menduan që kjo ishte për t’i shpëtuar thirrjes politike për të zgjeruar BE, por sa më shumë koha kalonte dhe sa më shumë kalon, aq më tepër provohet se kjo është një ide e shkëlqyer. Unë e mbështes plotësisht atë sepse e pamë të shpalosej menjëherë pasi nisi lufta por edhe pasi përjetuam pandeminë, që na dëshmoi me shumë kosto që mungesa e kësaj ure lidhëse mund të krijojë distancë, mund të shkaktojë një tragjedi ndasish midis të pasurve dhe të varfërve. E pamë BE të sillej si një federatë vendesh të pasura egoiste, që të përballur me frikën nga vdekja ikën nga sytë këmbët edhe prej përgjegjësive për të ndarë ato që kishin në duar tashmë, që do të thotë vaksinat me të tjerë në zemër të Europës. Ndërkohë që për një kohë të gjatë dëgjonim moton që duhet të punojmë me Ballkanin perëndimor, duhet të punojmë me këto vende, ata krijojnë probleme dhe po ne e bëjmë këtë por ne duhet ti angazhojmë sepse në të kundërt Kina, Rusia, Turqia, do të fusin duart në rajon. Por çfarë ndodhi? Pa Kinën, pa Rusinë, pa Turqinë ne nuk do t’i kishim mbijetuar valës së parë të COVID-it sepse vaksinat nuk erdhën nga BE, vaksinat erdhën pikërisht nga këto tre vende. Mendoj që kjo shërbeu edhe si një përfaqësuese tjetër e idesë që presidenti Macron riprezantoi qysh kur mori detyrën, për të qenë të sinqertë, që nuk na duhet të presim që të na bjerë katastrofa apo lëre më edhe lufta për tu bërë bashkë. Ndaj kjo ka nisur tanimë dhe kam shumë shpresë që kjo do të na çojë më tej dhe do të ketë mënyrën e duhur për tu artikuluar, për të mos qenë një përsëritje apo një surrogate e procesit të integrimit në BE, për një zëvendësues por të jetë një hapësirë vendesh europiane me qëndrime të njëjta që bëhen bashkë e që përballen me dramat dhe problemet universale.

Dua ta përmbyll duke thënë që thënë që ne gjendemi përpara një paradoksi të dhimbshëm sepse nga njëra anë na duhet të përballemi me lufta jo konvencionale si ndryshimi i klimës dhe gjithçka që sjell me vete kjo, me krizë ushqimore, terrorizëm, emigracion, e të gjitha këto. Dhe në të njëjtën kohë me luftën konvencionale që nuk na lejojnë që të përballemi me këto luftëra jo konvencionale që munda ta shkatërrojnë plotësisht njerëzimin. Ndaj gjetja e një ekuilibër midis të dyjave është një sfidë tejet e madhe, por këtu hyn në lojë barra më e lehtë e të qenit kryeministër shqiptar dhe jo presidenti francez sepse nuk të duhet të zgjidhesh problemet e botës. Kështu që, me këtë dua të them pra që Ballkani deri më tani ia ka dalë ti qëndrojë larg luftës konvencionale duke qenë pjesa, hallka më e brishtë e zinxhirit. Nëqoftëse flasim për komunitetin, politikën europiane, nëqoftëse jeni aty në të njëjtën kohë kemi dobësitë tona sepse e dimë shumë mirë që në Ballkan Rusia ka ndikimin më të madh potencial dhe mund të shkaktojë demet më të mëdha për shkak të ndasive historike në Ballkan që ende janë të pranishme. Kemi një çështje të madhe në Ballkan që është çështja e paqes përfundimtare midis Serbisë dhe Kosovës por në të njëjtën kohë është vërtetë e rëndësishme që të shihet që Ballkani është i bashkuar. Të gjitha vendet tona në Ballkan votojnë njësoj në Kombet e Bashkuara kur është fjala për qëndrimin e të gjithë komunitetit përkundrejt agresionit, tërësisë territoriale e kështu me radhë. Pra dua të them që jemi në drejtimin e duhur. E di që nuk është e lehtë, është mjaft e dhimbshme. Dua të përgëzoj presidentin, jo sepse më ftoi në panel ose ndoshta edhe për shkak të kësaj, por për shkak të asaj çka ndodhur vërtetë në Ballkanin Perëndimor si një proces qetësimi, një proces të punuarit sëbashku dhe të ndërtimit të nismave tona të brendshme si Ballkani i hapur. Ky është po është produkt i nxitjes që po jep Franca, duke qenë nga njëra anë apo e perceptuar si vendi më skeptik për zgjerimin por në të njëjtën kohë duke qenë vendi më i përfshirë së fundmi në Ballkanin perëndimor dhe kjo ka qenë vërtete mjaft e dobishme për të gjithë ne dhe shpresoj fort që të vazhdojë ta bëjë këtë gjë. Më vjen keq zoti president, nuk isha më i shpejtë sesa miqtë tanë të Amerikës Latine dhe të Afrikës, tradita ka rendësi, historia ka rendësi, nuk bën dot asgjë për të.

Presidenti i Francës Emmanuel Macron: Faleminderit shumë Edi. Thamë që kishim një orë dhe çfarëdo Edi Rama thotë, ne e kemi respektuar këtë orë. Përpara se të largohemi, dhe na duhet ta përmbyllim.

Kryeministri Edi Rama: Përpara se të largohemi, doja t’ju pyes në emër të të gjithëve besoj duke qenë se e nisi me përqafim nga Putini, vazhdoi me vazhdoni të ndihmoni Ballkanin dhe shkoi deri tek: ju lutem shpëtoni njerëzimin. Kështu, si ndiheni për këtë?

Presidenti i Francës Emmanuel Macron: Jo, besoj se këtë gjë do ta bëjmë të gjithë sëbashku, jo unë i vetëm kështu që nuk më duket se gjithçka, gjithë kjo barrë është mbi shpatullat e mia. Është hera e pestë në fakt që kemi organizuar këtë forum të paqes të Parisit dhe dëshiroj që të falënderoj presidentin, të gjithë ekipin për punën e shkëlqyer që është bërë. Dëshiroj që t’ju falënderoj të gjithëve ju që jeni të pranishëm këtu sot. Shpesh ju jeni kthyer pothuajse çdo vit sepse ne kemi prezantuar iniciativa, nisma nga më të ndryshmet për shembull mbrojtja e gazetarëve, kriza e ushqimit etj e të gjitha këto gjëra tregojnë që ka një qasje që funksionon, është aksioni shumëpalësh, ne besojmë te kjo gjë.

Qeveritë takohen me akademikët, me OJQ, me organizata ndërkombëtare dhe përpiqen të bashkëpunojnë për të gjetur zgjidhje në një botë, e cila është tronditur dhe ka ndryshuar. E thjeshtë për të siguruar Edin, jam entuziast dhe çdo ditë unë kam besim që ne mund të përballemi me këtë botë gjithnjë e më komplekse. E do përpiqem të bëj një përmbledhje edhe pse është e pamundur të bëhet një përmbledhje e plotë e gjithë atyre gjërave që janë thënë.

Së pari, gjatë gjithë diskutimit është thënë që në thelb kjo luftë është një luftë ekzistenciale për të gjithë ne në një farë mënyre. E natyrisht që ka ardhur pas disa problemeve të tjera të cilat ekzistonin, për shembull: pabarazia sociale ekonomike, uria, varfëria, vjen në një kontekst të caktuar dhe ka ndjesi për një mënyrë të dyfishtë, të standardeve të dyfishta, por ne duhet të vazhdojmë të merremi me të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me rendin ndërkombëtar, ose ndonjëherë me mungesën e rendit ndërkombëtar.

Ajo që ka shqetësuar disa prej nesh, është që ne ndoshta po rimendojmë cilat janë përparësitë tona dhe që nuk janë kuptuar këto fort mirë. Në këtë moment, në kohë është një moment i një paradoksi vërtet shumë të madh, paradoksave të mëdhaja dhe ka shumë arsye për shkak të të cilave ne mund të jemi të ndarë. Kjo që folëm për SHBA, për Kinën, por gjithashtu po i rikthehemi edhe konflikteve të së shkuarës, ndërmjet Rusisë dhe Perëndimit. Në fund të asaj lufte të ftohtë, e cila nuk është përpunuar vërtet siç duhet asimiluar dhe kemi ende shumë probleme dhe i vetmi reagim përgjigje mund të jetë bashkëpunimi ndërkombëtar. Nuk mund të zgjidhen çështje si për shembull: shkatërrimi i biodiversitetit, pabarazia në të gjithë arenën ndërkombëtare, pasiguria e ushqimit. Të gjitha këto gjëra, në rast se ne nuk bashkëpunojmë në rendin dhe në komunitetin ndërkombëtar dhe në rast se bëhemi bashkë, nuk do mund t’i zgjidhim.

Ato çështje me të cilat ne po merremi duhen zgjidhur në arenën ndërkombëtare, në nivel ndërkombëtar. Lind pyetja, si mund që pastaj të krijohen stimuj për të patur bashkëpunim që të shmangim pikërisht këtë ndasi, këto ndarje. Besoj se është në interesin e të gjithëve dhe u tha në fakt, është vlera dhe bukuria, jo vetëm e fjalës universializëm, por është një koncept i vërtetë, është në interesin e të gjithëve prej nesh që të flasim pikërisht për universializmin, për këtë parim kaq të rëndësishëm. Por gjithashtu, edhe sa u përket disa problemeve të tjera, të cilat ndajnë shoqëritë tona, migracioni për shembull. Për këtë kemi debate të forta në Francë sot dhe duhet të kemi përgjigje të mirë menduara, por këtë gjë mund ta bëjmë vetëm në rast se do të kemi një Europë të bashkuar.

Do të flasim qartë dhe të mendohemi mirë edhe përsa i përket Mesdheut. Duhet patjetër që të kuptojmë që na duhet më shumë bashkëpunim për të bashkërenduar flukset, qarkullimet e migracionit e të luftojmë pikërisht ato pabarazi që sjellin këto valë migratore, përndryshe do të merremi vetëm me simptomat.

Siç e thashë sot pasdite, unë jam i bindur që bashkëpunimi ndërkombëtar është tepër jetik. Pas kësaj fjale universializëm, flasim për tre gjëra. Së pari, fakti që problemet tona janë universale edhe në rast se nuk besojmë te kjo gjë, duhet të përballemi me faktet. Problemet janë universale. Pabarazia, ndryshimet klimatike, biodiversiteti, paqja, pasiguria sa i përket ushqimit.

Së dyti, duke iu kthyer atyre çështjeve, të cilat janë thelbësore. Ka universalizëm i cili ka të bëjë me dinjitetin njerëzor. Po të shikojmë historinë e Francës, ka dalë qartazi aty, por edhe në vendet e tjera, ndonjëherë ne e kemi tradhtuar këtë të vërtetë në historinë tonë. Kemi ndjekur rrugë, të cilat nuk kishin të bënin me respektin e këtij dinjiteti, por edhe vendet e tjera janë përballur me këtë, por edhe me beteja të tjera. Por një gjë nuk mund ta anashkalojmë, ne si njerëzim jemi të varur ose në fakt, në thelbin tonë është dinjiteti. Respekti për këtë dinjitet. Ka sisteme politike, regjime që e harrojnë këtë gjë dhe së pari këto vende, jo vetëm që zhvillohen më pak, por kanë edhe më shumë vështirësi për t’u përballur me kriza apo sfida si pandemia. E nuk duhet të harrojmë që këtu  nuk flasim për relativizmin rajonal, nuk i ka sjellë ai këto gjëra. Është universalizmi.

Së treti, kemi dhe universalizmin gjeopolitik dhe faleminderit që na e rikujtuat këtë çështje me forcën e fjalës tuaj. Është e drejta për autonomi, sovranitet, për integritetin territorial të një vendi dhe sërish ndoshta origjina e saj vjen nga Europa dhe ndoshta kjo ka të bëjë dhe me faktin që dhe shtetet perëndimore po mbronin edhe veten edhe sa i përket aspektit të kolonializmit.

Por universalizmi dhe këto parime që kanë të bëjnë me të, janë vlera, të cilat ne i ndajmë me njëri-tjetrin, të bashkëndara mes nesh dhe ato gjera, të cilat mund të minojnë ato, janë standarde të dyfishta, me pak fjalë.

Për shembull, ajo që më është dukur  vërtet e rëndësishme nga gjërat që thatë ju edhe pse vini nga kontinente të ndryshme, është që ju jeni dakord që universalizmi dhe parimet, të cilat sapo i përmenda, pra nuk mund të ketë dyshime për këto vlera dhe lindin këto dyshime kur komuniteti ndërkombëtar nuk përballet me sfidat në botë siç duhet.

Qeveritë, shoqëria civile, bizneset, akademia, të gjithë ne, duhet të kemi këtë qasje shumëpalëshe dhe për ta bërë këtë gjë duhet të reformojmë institucionet tona.

Kemi arritur në një moment kur ne duhet të reformojmë institucionet tona financiare ndërkombëtare. Pabarazitë ndërmjet veriut dhe jugut kanë qenë të pranishme edhe përpara Covid, por sigurisht që janë përkeqësuar me Covid dhe tani shikojmë ato në Amerikën Latine, në Afrikë, në Azinë Juglindore, në Paqësor. Pra, duhet të reformojmë institucionet tona. FMN, Bankën Botërore, duhet të përballemi me këto pabarazi.

Ashtu siç u tha në fakt edhe prej jush, duhet të flasim dhe për kapacitetet tona për të patur organe rajonale që funksionojnë dhe këtë po përpiqemi të bëjmë me Komunitetin politik Europian.

Kjo është e vërtetë për Gjeorgjinë, për Ballkanin, për vende të tjera pra, pikërisht për zgjerimin e Europës. Si mund t’i zgjidhim problemet tona brenda përbrenda Europës, jo vetëm si shtete anëtare të BE-së, por edhe përtej Bashkimit Europian, për zgjidhje që kanë të bëjnë me pikërisht me realitetet tona historike dhe gjeografike. Duhet të ristrukturohemi dhe të kemi një strukturë rajonale. Këto janë disa nga ato elementë që dëshiroja të përmendja dhe shpresoj që kam bërë një përmbledhje të drejtë për çfarë u tha këtu. nuk ka arsye se përse të jemi fatalistë. Ne duhet të jemi pozitivë sepse po të jemi negativë, vetëm do të ndahemi dhe do të largohemi më shumë nga njëri-tjetri. Duhet të shikojmë se cilat janë simptomat dhe nuk ja vlen të fajësojmë ndokënd tjetër apo njëri-tjetrin. Duhet të reformojmë institucionet tona.

Faleminderit shumë të gjithëve!  Faleminderit të gjithë panelistëve! Faleminderit për të gjithë punën tuaj!